Cortisol: How ’bout stress
Cortisol เป็นฮอร์โมนที่มีบทบาทสำคัญในการตอบสนองต่อความเครียดและการควบคุมกระบวนการเมตาบอลิซึมในร่างกาย โดยปกติแล้วฮอร์โมนนี้ผลิตจากต่อมหมวกไตในขณะที่ร่างกายเผชิญกับสถานการณ์ทางอารมณ์หรือทางกายภาพที่เครียด (Fight-or-Flight Response)
Cortisol ถูกสร้างขึ้นที่ไหน? ยังไง?
Cortisol ถูกควบคุมโดยระบบ hypothalamic-pituitary-adrenal (HPA) axis โดยเริ่มต้นจากการปล่อย corticotropin-releasing hormone (CRH) จาก hypothalamus ซึ่งกระตุ้นให้ต่อมพิทูอิทารี (pituitary gland) หลั่ง adrenocorticotropic hormone (ACTH) ที่กระตุ้นให้ต่อมหมวกไตผลิต cortisol
Cortisol มีการทำงานหลายด้านในร่างกาย ได้แก่:
1. Cortisol มีบทบาทสำคัญในการกระตุ้นระบบการตอบสนองต่อความเครียด (fight-or-flight response) ขณะที่ร่างกายเผชิญกับสถานการณ์เครียด เช่น การบาดเจ็บหรือมีอันตราย โดย cortisol จะช่วยเพิ่มระดับน้ำตาลในเลือดเพื่อให้พลังงานพร้อมใช้ และมีผลต่อการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันเพื่อให้ร่างกายสามารถจัดการกับภาวะเครียดได้
- Cortisol มีฤทธิ์กดการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน ซึ่งช่วยลดการอักเสบและการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันในบางกรณี การทำให้เกิดการอักเสบในระดับที่เหมาะสมและไม่ทำให้ระบบภูมิคุ้มกันทำงานรุนแรงเกินไป สามารถช่วยป้องกันโรคอักเสบเรื้อรังได้
2. Cortisol มีบทบาทในการควบคุมกระบวนการเผาผลาญอาหารในร่างกาย รวมถึงการจัดการน้ำตาลในเลือด (glucose metabolism) โดยมีการเพิ่มระดับน้ำตาลในเลือดผ่านการเพิ่มการสร้าง glucose ผ่านกระบวนการ Gluconeogenesis โดยการเพิ่มการสลายโปรตีน (Proteolysis, สลายโปรตีนเป็นกลูโคส) และไขมัน (Lipolysis, สลายไขมันเป็นกลูโคส) และการลดการใช้ Glucose ในร่างกาย
3. การควบคุมอารมณ์: Cortisol มีผลต่ออารมณ์และพฤติกรรม เช่น เครียดแล้วหงุดหงิด อาจมีความสัมพันธ์กับปัญหาทางจิตใจ เช่น โรคซึมเศร้าและโรควิตกกังวล การศึกษาพบว่าระดับ cortisol ที่สูงกว่าปกติสามารถนำไปสู่ปัญหาภาวะซึมเศร้า ในขณะเดียวกันการมีระดับ cortisol ที่ต่ำเกินไปก็อาจทำให้เกิดปัญหาทางอารมณ์ได้เช่นกัน
การมีระดับ cortisol ที่สูงเกินไปหรือสูงนานเกินไปจะส่งผลกระทบต่อสุขภาพ เช่น:
- Cushing’s Syndrome : เป็นภาวะที่เกิดจากการผลิต cortisol มากเกินไป ส่งผลให้มีอาการเช่น น้ำหนักเพิ่ม ปัญหาผิวหนัง และความดันโลหิตสูง
- Chronic Inflammation : ระดับ cortisol ที่สูงอาจสามารถกดการอักเสบได้ในระยะสั้น แต่ในระยะยาวอาจทำให้ระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอลง
- ปัญหาเกี่ยวกับความจำ : การมีระดับ cortisol ที่สูงต่อเนื่องสามารถทำให้เกิดปัญหาเกี่ยวกับความจำและการเรียนรู้
วิธีการควบคุมระดับ Cortisol
1. การออกกำลังกาย : ออกกำลังกายสม่ำเสมอสามารถช่วยลดระดับ cortisol ได้
2. การพักผ่อน : การนอนหลับให้เพียงพอและการทำกิจกรรมที่ช่วยให้สบายใจ เช่น การทำสมาธิหรือโยคะ
3. โภชนาการที่เหมาะสม : การบริโภคอาหารที่ดีต่อสุขภาพสามารถช่วยควบคุมระดับ cortisol ได้ โดยเฉพาะ ผักและผลไม้
Cortisol เป็นฮอร์โมนที่สำคัญต่อการตอบสนองต่อความเครียดและการควบคุมเมตาบอลิซึม แต่การมีระดับ cortisol ที่สูงหรือไม่สมดุลอาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพในระยะยาว การดูแลสุขภาพกายและจิตใจจึงเป็นสิ่งสำคัญในการควบคุมระดับ cortisol ในร่างกาย
Reference
- Sapolsky RM. Stress hormones: good and bad. Neurobiol Dis. 2000 Oct;7(5):540-2. doi: 10.1006/nbdi.2000.0350. PMID: 11042072.
- Hjemdahl, P., Esler, M. (2011). Cardiovascular and Autonomic Responses to Stress. In: Hjemdahl, P., Steptoe, A., Rosengren, A. (eds) Stress and Cardiovascular Disease. Springer, London. https://doi.org/10.1007/978-1-84882-419-5_3
- Bautista LE, Bajwa PK, Shafer MM, Malecki KMC, McWilliams CA, Palloni A. The relationship between chronic stress, hair cortisol and hypertension. Int J Cardiol Hypertens. 2019 May 30;2:100012. doi: 10.1016/j.ijchy.2019.100012. PMID: 33447745; PMCID: PMC7803047.
- Collins JC, Ng R, McMillan SS, Hu J, O’Reilly CL, Wheeler AJ, El-Den S. Psychological distress in community-dwelling individuals living with severe and persistent mental illness. Int J Soc Psychiatry. 2023 Sep;69(6):1327-1334. doi: 10.1177/00207640231160102. Epub 2023 Mar 20. PMID: 36938949; PMCID: PMC10523820.
